ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ, ΑΦΙΕΡΩΜΑ.

• έρευνα & επεξεργασία Γιώργου Π. Κόλλια

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης στις 2 Νοεμβρίου 1911 και το πραγματικό του ονοματεπώνυμο ήταν Οδυσσέας Αλεπουδέλλης.  

Ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του '30.

Τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής του πέρασαν στην Κρήτη, τη Λέσβο και τις Σπέτσες. Τον Νοέμβριο του 1920, μετά την πτώση του Βενιζέλου, η οικογένειά του αντιμετώπισε διώξεις, εξαιτίας της προσήλωσής της στις βενιζελικές ιδέες. Ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια και είχε φιλοξενηθεί συχνά στην οικία της στο κτήμα του Ακλειδιού. Αποκορύφωμα των διώξεων που γνώρισε η οικογένειά του ήταν η σύλληψη του πατέρα του. Το 1923 ταξίδεψε οικογενειακώς στην Ευρώπη, επισκεπτόμενος την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γερμανία και τη Γιουγκοσλαβία. Στη Λωζάνη ο ποιητής είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τον εξόριστο μετά την πτώση του Ελευθέριο Βενιζέλο.

Η δημοσίευση των πρώτων ποιημάτων του στα Νέα Γράμματα έγινε τον Νοέμβριο του 1935, στο 11ο τεύχος του περιοδικού. Ο Ελύτης δημοσίευσε επίσης μεταφράσεις ποιημάτων του Ελυάρ και στο προλογικό του άρθρο παρουσιάζει τον δημιουργό τους ως τον ποιητή που «Ότι γράφει φτάνει αμέσως στην καρδιά μας, μας χτυπάει κατάστηθα σαν κύμα ζωής άλλης βγαλμένης από το άθροισμα των πιο μαγικών ονείρων μας».

Το 1939 εγκατέλειψε οριστικά τις νομικές σπουδές και, μετά από αρκετές δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε περιοδικά, τυπώθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Προσανατολισμοί. Τον επόμενο χρόνο, μεταφράστηκαν για πρώτη φορά ποιήματά του σε ξένη γλώσσα, όταν ο Samuel Baud Bovy δημοσίευσε ένα άρθρο για την ελληνική ποίηση στο ελβετικό περιοδικό Formes et Couleurs.

Τον Νοέμβριο του 1943 εκδόθηκε η συλλογή «Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Στα Νέα Γράμματα που άρχισαν να επανεκδίδονται το 1944, δημοσίευσε το δοκίμιό του «Τα κορίτσια», ενώ από το 1945 ξεκίνησε η συνεργασία του με το περιοδικό Τετράδιο μεταφράζοντας ποιήματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και παρουσιάζοντας σε πρώτη δημοσίευση το ποιητικό του έργο «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας».  

Το 1958, μετά από μία δεκαπενταετή περίπου περίοδο ποιητικής σιωπής, δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα από το Άξιον Εστί στην Επιθεώρηση Τέχνης. Το έργο εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1960 από τις εκδόσεις Ίκαρος, αν και φέρεται τυπωμένο τον Δεκέμβριο του 1959. Λίγους μήνες αργότερα απέσπασε για το Άξιον Εστί το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Την ίδια περίοδο εκδόθηκαν και οι «Έξη και Μία Τύψεις για τον Ουρανό».

Το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο δεύτερος και τελευταίος μέχρι σήμερα Έλληνας που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε στις 18 Οκτωβρίου "για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα", σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης. Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον Βασιλέα Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα.

Διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το έργο του περιλάμβανε ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων. Υπήρξε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Έργων Τέχνης και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κριτικής, Αντιπρόσωπος στις Rencontres Internationales της Γενεύης και Incontro Romano della Cultura της Ρώμης.

Πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996 από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα.

ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

·        Προσανατολισμοί

·        Οι κλεψύδρες του αγνώστου

·        Ήλιος ο Πρώτος, Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα

·        Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας

·        Ωδή στον Πικασσό

·        Το Άξιον Εστί

·        Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό

·        Ποίημα Μικρόν Ανάλογον για τον Ν. Χατζηκυριάκο Γκίκα

·        Ποιήματα Ψαλμός και Ψηφιδωτό για μιαν άνοιξη στην Αθήνα, Δώδεκα Νήσων Άγγελος και Της Σελήνης της Μυτιλήνης

·        Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας

·        Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά

·        Ποίημα Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

·        Το Μονόγραμμα

·        Τα Ρω του Έρωτα

·        Ποίημα Villa Natacha

·        Φυλλομάντης

·        Ποίημα Αιώνος Είδωλον

·        Τα Ετεροθαλή

·        Η καλωσύνη στις λυκοποριές

·        Μαρία Νεφέλη

·        Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας

·        Ωδή στην Σαντορίνη

·        Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου

·        Ο μικρός ναυτίλος

·        Ιουλίου Λόγος

·        Τα ελεγεία της Οξώπετρας

·        Η ποδηλάτισσα

·        Δυτικά της λύπης,

·        Εκ του πλησίον

ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΕΡΓΑ / ΠΟΙΗΜΑΤΑ

·        Άξιον Εστί, Μίκης Θεοδωράκης

·        Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ

·        Ένα το χελιδόνι, Μίκης Θεοδωράκης

·        Μικρές Κυκλάδες, Μίκης Θεοδωράκης

·        Του μικρού Βοριά, Μίκης Θεοδωράκης

·        Η Μάγια, Μίκης Θεοδωράκης

·        Τα Ρω του Έρωτα, Μίκης Θεοδωράκης

·        Το θαλασσινό τριφύλλι, Λίνος Κόκοτος

·        Η πεντάμορφη στον κήπο, Γιώργος Κουρουπός

·        Η νεροσταγόνα, Θόδωρος Αντωνίου

·        Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, Μάνος Χατζιδάκις

·        Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Δημήτρης Λάγιος

·        «Προσανατολισμοί», Ηλίας Ανδριόπουλος - Οδυσσέας Ελύτης, δίσκος

·        Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Ζαράνης Πέτρος

·        Ο Αύγουστος, Ζαράνης Πέτρος

·        Η Τελετή, Ζαράνης Πέτρος

ΚΑΠΟΙΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΙ ΣΤΙΧΟΙ

                                #

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΑΣΜΑ Δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή

για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή

Θέλει νεκροί χιλιάδες να `ναι στους τροχούς

Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους.

Θε μου Πρωτομάστορα μ’ έχτισες μέσα στα βουνά

Θε μου Πρωτομάστορα μ’ έκλεισες μες στη θάλασσα!

Πάρθηκεν από μάγους το σώμα του Μαγιού

Το `χουνε θάψει σ’ ένα μνήμα του πέλαγου

σ’ ένα βαθύ πηγάδι το `χουνε κλειστό

μύρισε το σκοτάδι κι όλη η άβυσσος

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ

Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Σάλεψε σαν το σπέρμα  σε μήτρα σκοντεινή

Τό φοβερό της μνήμης  έντομο μες στη γη

Κι όπως δαγκώνει αράχνη  δάγκωσε το φως

Έλαμψαν οι γιαλοί  κι όλο το πέλαγος.

Θέ μου Πρωτομάστορα  μ’ έζωσες τις ακρογιαλιές

Θέ μου Πρωτομάστορα  στα βουνά με θεμέλιωσες!

                              #

ΟΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΠΑΤΡΙΔΑ

Όμορφη και παράξενη πατρίδα

ω σαν αυτή που μου `λαχε δεν είδα

Ρίχνει να πιάσει ψάρια πιάνει φτερωτά

στήνει στην γη καράβι κήπο στα νερά

κλαίει φιλεί το χώμα ξενιτεύεται

μένει στους πέντε δρόμους αντρειεύεται

Όμορφη και παράξενη πατρίδα

ω σαν αυτή που μου `λαχε δεν είδα

Κάνει να πάρει πέτρα την επαρατά

κάνει να τη σκαλίσει βγάνει θάματα

μπαίνει σ’ ένα βαρκάκι πιάνει ωκεανούς

ξεσηκωμούς γυρεύει θέλει τύρρανους

Όμορφη και παράξενη πατρίδα

ω σαν αυτή που μου `λαχε δεν είδα

                  #

ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ - ΤΑ ΠΑΘΗ

Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν

και χαρές ανείδωτες με σκιάσανε

οξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων

μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο

Στ’ ανοιχτά του πελάγου με καρτέρεσαν

Με μπομπάρδες τρικάταρτες και μου ρίξανε

αμαρτία μου να `χα κι εγώ μιαν αγάπη

μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο

Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε

τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου

την παρθένα ζωή μια στιγμή να φωτίσουν

μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο.

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΕΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

>  Μια ανέκδοτη ηχογράφηση του 1962. Η Eιρήνη Παππά διαβάζει "Το Άξιον Εστί" - Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν. Ακούστε την ΕΔΩ. 

>  O Eλύτης διαβάζει Eλύτη "Λακωνικόν". Ακούστε ΕΔΩ.

>  Η σειρά «ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ» της Δημόσιας Τηλεόρασης (πρώην ΕΡΤ) παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του νομπελίστα ποιητή ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ. Πλούσιο φωτογραφικό υλικό και πλάνα αρχείου, τα οποία περιλαμβάνουν την τελετή απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, συμπληρώνουν το αφιέρωμα και πλαισιώνουν τα λεγόμενα των ομιλητών. Δείτε το ΕΔΩ

>  Στην εκπομπή "ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΟΥ ΠΑΛΙ ΟΜΟΙΩΘΗΚΑ" της Δημόσιας Τηλεόρασης (πρώην ΕΡΤ) ο ποιητής ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ μιλά λίγο μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1979). Αναφερόμενος στο μείζον έργο του «Άξιον Εστί», εξηγεί τον τρόπο που εργάστηκε για να δημιουργήσει μια ποιητική σύνθεση με αναλογίες χριστιανικής λειτουργίας, αλλά με θεματολογία που θα σχετιζόταν με τη σύγχρονη Ελλάδα και το δράμα της. Παραθέτει επίσης την εμπειρία του στο αλβανικό μέτωπο και πώς αυτή μετουσιώθηκε σε ποίηση στο «Άξιον εστί». Στη διάρκεια της εκπομπής το έργο του ποιητή σχολιάζουν ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΑΡΑΝΙΤΣΗΣ και ο μεταφραστής ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΑΡ. Δείτε το ΕΔΩ. 

VIDEO ΜΕ ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ