ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ. Ο ΚΑΚΟΣ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ;

γράφει ο Γιώργος Κόλλιας

Επειδή μεγάλη κουβέντα γίνεται τα τελευταία χρόνια για τον Δημόσιο τομέα στην Ελλάδα, θεωρώ ότι όλοι πρέπει να συμμετάσχουμε σ΄ αυτόν το «διάλογο». Και ακόμη περισσότερο είναι χρήσιμες απόψεις που προέρχονται «από μέσα», δηλαδή από Δημόσιους υπάλληλους, οι οποίοι δεν αρκούνται στο να «βγάζουν το μεροκάματο», αλλά βιώνουν την υπηρεσία τους ως καθήκον. Θεωρώντας ότι ανήκω σ΄ αυτήν την κατηγορία καταθέτω κι εγώ τις απόψεις μου στον δημόσιο διάλογο που –θα έπρεπε να- έχει ανοίξει. Δεν ισχυρίζομαι ότι κατέχω την απόλυτη αλήθεια, ούτε έχω σπουδάσει το συγκεκριμένο αντικείμενο, όπως κάποιοι μεγαλόσχημοι «ειδικοί». Όμως, 27 συναπτά έτη δημόσιας υπηρεσίας, μου έδωσαν την δυνατότητα να γνωρίζω πολύ καλά και την λειτουργία του Δημόσιου τομέα, αλλά και να έχω άποψη για το ως προς ποια κατεύθυνση πρέπει να αλλάξει. Γιατί το ότι πρέπει να αλλάξει είναι δεδομένο.

Δεν θα υπερασπιστώ την «φάρα» μου, όπως ίσως υποθέσουν κάποιοι. Παρ΄ ότι στα χρόνια που υπηρέτησα στο Δημόσιο συνάντησα πάρα πολλούς υπαλλήλους με συναίσθηση του καθήκοντός τους και με διάθεση να προσφέρουν έργο. Σίγουρα, όμως, υπάρχουν και οι «άλλοι». Αυτοί που απλά βολεύτηκαν σε μια θέση και μοναδικό στόχο έχουν να μπορούν να παίρνουν τα περισσότερα χρήματα, προσφέροντας την μικρότερη δυνατή υπηρεσία.

Το πρόβλημα, κατά την άποψή μου, λοιπόν, δεν είναι αν υπάρχουν καλοί ή κακοί Δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά αν υπάρχει καλός ή κακός Δημόσιος Τομέας, που να μπορεί να αξιοποιεί τους υπαλλήλους με διάθεση προσφοράς και να αποβάλλει τους «βολεμένους».

Η εργασία αυτή είναι χωρισμένη σε τέσσερα Κεφάλαια και θα παρουσιασθεί τμηματικά, γιατί ένα blog δεν είναι χώρο συνεδρίου. Σήμερα παρουσιάζουμε το Α΄ ΜΕΡΟΣ,  που περιλαμβάνει την ΕΙΣΑΓΩΓΗ και το Κεφάλαιο με τίτλο ΠΩΣ ΟΡΓΑΝΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ. Θα ακολουθήσει το Β΄ ΜΕΡΟΣ με τα Κεφάλαια με τίτλο ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ και ΠΡΟΣ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ.

Εννοείται πως είναι δεκτές παρατηρήσεις, διορθώσεις, προτάσεις, ακόμη και αντιρρήσεις, διαφωνίες και αντίθετες σκέψεις, όχι, όμως  «αφορισμοί» και ύβρεις.

(Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο ΕΔΩ)

Α΄ ΜΕΡΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Δεν θα πω κάτι καινούργιο αν αναφέρω ότι η τρέχουσα αντίληψη στην ελληνική κοινωνία είναι ότι για σχεδόν όλα όσα συμβαίνουν στην Χώρα φταίει ο Δημόσιος Τομέας και οι Δημόσιοι υπάλληλοι. Και φυσικά, δεν μου κάνει εντύπωση, αφού η ειδησεογραφία βρίθει από περιπτώσεις ατασθαλιών, κακοδιοίκησης, προκλητικών αμοιβών και «περίεργων» επιδομάτων.

Αυτό, όμως, που με προκαλεί, ως δημόσιο υπάλληλο, είναι ότι την ίδια αντίληψη φαίνεται να έχουν και οι κατά καιρούς κυβερνώντες (!) και ιδιαίτερα όσοι κυβέρνησαν την περίοδο του Μνημονίου.

Και επειδή δεν πιστεύω ότι οι κυβερνώντες δεν έχουν επίγνωση της πραγματικότητας, είμαι βέβαιος ότι οι κατά καιρούς κατηγορίες σε βάρος του Δημόσιου τομέα και κατά των δημοσίων υπαλλήλων, υποκρύπτουν προφανείς σκοπιμότητες. Μάλιστα πετυχαίνουν «με ένα σμπάρο δύο τρυγόνια», αφού αφ΄ ενός μεν καλύπτουν την ανικανότητά τους (στην καλύτερη περίπτωση) μετατοπίζοντας την ευθύνη τους στον «ανίκανο» και «αναποτελεσματικό» δημόσιο τομέα και τους «κοπρίτες» δημόσιους υπάλληλους, αφ΄ ετέρου δε ικανοποιούν το «λαϊκό αίσθημα» ταυτιζόμενοι – υποτίθεται- με την λαϊκή εκτίμηση.

Μια απλοϊκή απάντηση θα ήταν ότι πρέπει να «κάνουν χαρακίρι» οι ίδιοι, αφού ΑΥΤΟΙ οργάνωσαν τον δημόσιο τομέα, έτσι όπως τον οργάνωσαν, ΑΥΤΟΙ τον διοίκησαν έτσι όπως τον διοίκησαν, ΑΥΤΟΙ διόρισαν, έτσι όπως διόρισαν, ΑΥΤΟΙ έδωσαν τα επιδόματα που σήμερα καταγγέλλουν, ΑΥΤΟΙ ευθύνονται.

Όμως, σήμερα, θεωρώ ότι δεν έχει νόημα μια απλή καταγγελία. Γιατί το πρόβλημα με τον δημόσιο τομέα είναι υπαρκτό και σίγουρα απαιτείται μια ριζική αναμόρφωσή του, έτσι ώστε να μπορεί να λειτουργεί προς όφελος του πολίτη και να συμβάλει στην εθνική προσπάθεια για το ξεπέρασμα της κρίσης.

Θα επιχειρήσω μια ανάλυση σχετικά με το πώς διαμορφώθηκε και οργανώθηκε με αυτόν τον τρόπο ο δημόσιος τομέας στην χώρα μας και θα καταλήξω σε συγκεκριμένες προτάσεις, με το δικαίωμα που μου δίνει η επί 27 έτη θητεία μου σε μονάδες «πρώτης γραμμής» του δημόσιου τομέα κι όχι σε «επιτελικές» θέσεις.

2. ΠΩΣ ΟΡΓΑΝΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Δεν θα αναφερθώ επί μακρόν στο πως δημιουργήθηκε ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα, γιατί πρόκειται για πολλή μεγάλη ιστορία. Θα πω μόνο ότι ενώ στις λοιπές Ευρωπαϊκές χώρες ο δημόσιος τομέας δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της ανάγκης της μεγαλοαστικής τάξης (κυρίως βιομήχανοι και λοιποί επιχειρηματίες) να διαμορφώσει έναν μηχανισμό που θα αποτελούσε τον μοχλό της κυβέρνησης, έτσι ώστε να υπηρετούνται με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντά της , στην Χώρα μας συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ο Κρατικός μηχανισμός δημιουργήθηκε από τους ξένους, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, κατά τα δικά τους πρότυπα. Στην συνέχεια αυτός ο μηχανισμός, προκειμένου να έχει βάση στήριξης «δημιούργησε» την μεγαλοαστική τάξη, με χαριστικά δάνεια και προκλητικά προνόμια σε ανθρώπους που κινούνταν πέριξ αυτού. Με λίγα λόγια κάτι ανάλογο με αυτό που συνέβη μετά την κατάρρευση του Κομμουνισμού στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν να υπάρξει ένα «σφιχταγκάλιασμα» Κρατικής Εξουσίας, Κρατικού Μηχανισμού και Μεγαλοαστών. Κατάσταση η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, με μόνη – ίσως- διαφορά το γεγονός ότι το «πάνω χέρι» έχει πλέον η πολιτική εξουσία και οι κομματικοί μηχανισμοί.

Ο δημόσιος τομέας, αφού πέρασε από την αυστηρή οργανωτική δομή, η οποία κυριάρχησε για δεκαετίες, στην «δημοκρατική» λειτουργία, διαμορφώθηκε σε έναν υπερτροφικό μηχανισμό, εν πολλοίς αναποτελεσματικό και κυρίως χώρο «τακτοποίησης» ψηφοφόρων. Παράλληλα καθιερώθηκε η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, για να αποφευχθούν φαινόμενα του παρελθόντος, όπως η μαζική απόλυση δημοσίων υπαλλήλων με κάθε κυβερνητική αλλαγή («πλατεία Κλαυθώνος»), γεγονός που – κατά την άποψή μου- ήταν θετικό μεν, αλλά δημιούργησε άλλου είδους προβλήματα.

Στα χρόνια αυτά καθιερώθηκε το πρότυπο του «δημόσιου υπάλληλου – αφέντη», αφού δεν υπήρξαν ποτέ συγκεκριμένοι και σαφείς κανόνες λειτουργίας Κι όταν κάποια στιγμή, εξ ανάγκης, καθιερώθηκαν κάποιοι κανόνες, ποτέ δεν υπήρξαν επιπτώσεις, σε όσους δημόσιους υπάλληλους τους παραβίαζαν. Έτσι ο πολίτης όταν απευθυνόταν σε μια Δημόσια υπηρεσία, ήταν ο «αδύναμος κρίκος», χωρίς την ύπαρξη μηχανισμών διεκδίκησης και κατοχύρωσης των δικαιωμάτων του, έρμαιο στις διαθέσεις του υπαλλήλου.

Αυτή η κατάσταση ήταν που έφερε το «φακελάκι». Και αμέσως μετά το «πολιτικό μέσον». Όποιος είχε «γνωστό» μπορούσε να «κάνει την δουλειά του» γρήγορα και αποτελεσματικά και –πολλές φορές- να ικανοποιήσει και παράνομα αιτήματα. Αν πάλι δεν είχε «γνωστό», ή ο «γνωστός» δεν τα κατάφερνε, τότε έμπαινε σε λειτουργία ο δεύτερος «μηχανισμός» το «φακελάκι», εξίσου αποτελεσματικός. Φαινόμενα τα οποία, δυστυχώς, επικρατούν και σήμερα, αν και σε σημαντικά μικρότερο βαθμό.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι, πάλι, ήσαν κι αυτοί έρμαια των πολιτικών. Η έκφραση «θα σε στείλω στο Σουφλί» ακουγόταν κάθε φόρα που ο υπάλληλος δεν «πειθαρχούσε» στα κελεύσματα της πολιτικής εξουσίας. Μοιραία συνέπεια ήταν οι περισσότεροι απ΄ αυτούς να αναζητούν το «μέσον» τους, προκειμένου να μπορούν να διατηρούν την θέση τους, ή να κατακτούν μια καλύτερη.

Χωρίς σύστημα αξιολόγησης της παραγωγικότητας, στην ουσία οι δημόσιοι υπάλληλοι ωθούντο στην μη παραγωγικότητα, αφού είτε εργάζεται κανείς πολύ, είτε λίγο, ο μισθός είναι ο ίδιος. Αν λοιπόν υπάρχουν «κοπρίτες» στο Δημόσιο υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι καταγγέλλοντες πολιτικοί, οι οποίοι ποτέ δεν ασχολήθηκαν σοβαρά με το να δημιουργήσουν ένα σύστημα ελέγχου παραγωγικότητας και δημιουργίας κινήτρων αυξημένης απόδοσης.

Η διαπλοκή της πολιτικής εξουσίας με τα συνδικάτα των ΔΕΚΟ κυρίως, που «κατείχαν» τους διακόπτες (Δ.Ε.Η. κ.λπ.), ή που μπορούσαν να δημιουργήσουν σοβαρά κοινωνικά προβλήματα (Συγκοινωνίες κ.λπ.), δημιούργησε υπαλλήλους πολλαπλών ταχυτήτων.

Έτσι ανάμεσα σε υπάλληλους  με τα ίδια τυπικά προσόντα και τα ίδια χρόνια υπηρεσίας υπήρχε τεράστια μισθολογική διαφορά. Τελευταία, σε μια μέση κατηγορία οι αποδοχές κυμαίνονταν από 1.500 € μέχρι και 6.000 € (!). Μάλιστα η μισθολογική διαφορά αυξάνονταν με τα  - πολλές φορές ευρηματικά – Επιδόματα. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, η μισθολογική διαφορά ήταν αντιστρόφως ανάλογη με την παραγωγικότητα.

Αυτή ήταν μέχρι σήμερα η πραγματικότητα στο Δημόσιο. Οπότε οι πολίτες είχαν – κι έχουν - σε μεγάλο βαθμό δίκιο να θεωρούν το Δημόσιο «εχθρό», αντί – όπως θα έπρεπε- σύμμαχο και συμπαραστάτη. Κι απ΄ την άλλη οι Δημόσιοι υπάλληλοι βρίσκονταν ανάμεσα σε δύο «πυρά». Απ΄ την μια οι πολίτες οι οποίοι – ιδιαίτερα σήμερα με την οικονομική κρίση- βλέπουν τους Δημόσιους υπάλληλους ως «βολεμένους» και τους θεωρούν προέκταση του Κράτους κι απ΄ την άλλη οι κυβερνώντες, οι οποίοι βρίσκουν στον Δημόσιο υπάλληλο τον βολικό «ένοχο» προκειμένου να κρύψουν τις τεράστιες ευθύνες τους.

Αυτή κατάσταση, είναι φανερό, δεν μπορεί να συνεχίζεται άλλο. Πρέπει άμεσα – τώρα- να υπάρξει ριζική αλλαγή. Τα ημίμετρα ποτέ δεν απέδωσαν. Απαιτείται ΤΟΜΗ.

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ